Kunst heeft een positie in de wereld, per definitie. Alles wat ze doet of laat gaat over de wereld en haar plaats in die wereld, of ze nu wil of niet. Ook als sommige kunstenaars nog zo hard roepen helemaal níets met politiek te hebben, alleen te leven voor de kunst, om de kunst, met de kunst, zijn ze geëngageerd met de wereld waar de kunst zo van afhankelijk is. Het engagement is in feite een sine qua non: zonder wereld geen kunst. Als alle kunst geëngageerd is, want zich op de een of ander manier tot de wereld verhoudt, dan is de categorie kunst die we geëngageerde kunst noemen niet zozeer kunst die zich betrokken toont met de wereld, maar de kunst die zich expliciet over haar relatie met de wereld uitlaat, erop inzoomt, de relatie verheldert dan wel problematiseert. Hoe indringend de wereld zich in die geëngageerde kunst ook aandient, in beeld is ook altijd de kunst en de kunstenaar die het werk op zich laat terugbuigen en op al degenen die erbij staan te kijken, er al dan niet belang bij hebben, er kritisch tegenover staan of het juist toejuichen: de kunstenaar, de curator, de verzamelaar, het publiek. Geëngageerde kunst biedt in die zin een half doorzichtige spiegel. Je ziet jezelf naar kunst kijken die naar de wereld kijkt.
Goede geëngageerde kunst verandert je als toeschouwer geregeld in een zelfbespiegelende ramptoerist: zie je jezelf daar staan, in die overwegend volmaakt verzorgde tentoonstellingsomgeving, kijkend naar de ellende in Rwanda, Congo of een opvanghuis voor daklozen. Passief en pertinent ongemakkelijk. Waar is de collectebus om mijn schuldgevoel af te betalen, denk je al snel?
Er zijn kunstenaars die de tweekantige spiegel van de geëngageerde kunst net iets scherper afstellen dan anderen. Renzo Martens is er zo een. Zijn werk gaat aan alle naïviteit voorbij, en spiegelt, bijna cynisch, alle kanten op - een kritische zelfreflectie die hij met graagte bij alle betrokkenen stimuleert. Afgelopen weekend maakte ik kennis met een andere kunstenaar van het type Martens: Ulf Aminde die exposeert bij WEST in hun tijdelijke residentie aan het Lange Voorhout: Huis Huguetan.

Aminde maakt al jaren werk met de randfiguren uit de samenleving, om daarmee niet alleen hun positie in de wereld, maar ook die van hemzelf te belichten. Aminde blijft weliswaar steevast buiten beeld, maar is niettemin in al zijn werk nadrukkelijk aanwezig als maker en regisseur.
Meest expliciet gebeurt dat in Weiter, het werk waar hij mee afstudeerde aan de kunstacademie. Een groep punkers speelt – hoe ironisch voor deze anarchistische gemeenschap – een stoelendans op het zanderige erf van hun woonoord, ergens aan de rand van een braakliggend terrein. Het spel verandert voortdurend in een vrolijke chaos, waarop de regisseur vanachter de camera steeds ‘weiter, weiter’ (‘ga door, ga door’) roept, als om te laten zien wie hier werkelijk op de laatste stoel zit.

Dit centraal gepresenteerde werk plaatst ook alle andere werken in een vergelijkbaar perspectief. Steeds is er de betrokkenheid met een individu of een groep, waarover met aandacht en betrokkenheid gesproken wordt, die zichtbaar worden gemaakt, wier problematiek zich laat kennen. Maar in beeld is ook altijd de artistieke macht die het werkelijk voor het zeggen heeft en het laatste woord houdt.
Bijvoorbeeld in Frontal Teaching, een werk waarbij Aminde vier weken lang samenwerkte met een groep werkloze jongeren. Het was de bedoeling dat ze zouden repeteren voor een theaterspel, maar na vier weken was er nog niks uit voortgekomen. Uiteindelijk vroeg Aminde hen wanhopig om hem maar na te doen in al zijn onmacht. Iets wat ze maar al te graag deden. Het leidt tot een hilarische reeks van nagespeelde woede-uitbarstingen, gespeeld door de jongeren met veel gevloek en getier en dreigende gebaren. Het beste optreden was goed voor vijftig euro. Collectief gekozen.

De meeste indruk op mij maakt de video van het optreden van Sony Kutcher, een Sinti man, die een toneeltekst voordraagt die hij geschreven heeft over de deportatie van zijn grootouders door de nazi’s. Kutcher wordt van nabij gefilmd in de tuin van het hoofdkwartier van de Gestapo nabij Berlin Hauptbahnhof, in een scène die hij elke paar minuten herhaalt in iets andere bewoordingen, waartoe hij wordt aangespoord door de regisseur.
Aminde's engagement is onomstreden. Hij put uit zijn omgeving, brengt mensen en onderwerpen in beeld die de kunstruimtes maar al te vaak negeren. De kracht van het werk zit vooral in de autonomie die zijn acteurs krijgen, hun eigen presentatie, maar ook hoe zij in die presentatie samen met Aminde zelf de spiegel op de kunstenaar en zijn ambities richten en laat merken wie in dit belangencomplex het werkelijk voor het zeggen heeft.